ЦIийи кIелунин йисаз гьазурвилер

ТIебиатдин къанун тирвал, йикъари гьафтеяр, гьафтейри варцар эвез ийиз, вахтуни виликди еримишда. 

Гьар са вахтуниз кьетIенвилерни хас я. Ингье, школайра гатун каникуларни эхирдиз къвезва. Акъатна физвай гьар са йикъа чун 1-сентябрдиз къейд ийизвай Чирвилерин йикъаз ва 2023-2024-цIийи кIелунин йисаз мукьва ийизва.

Сулейман-Стальский районда школаяр цIийи кIелдай йисаз гьазур яни? И ва образованидихъ галаз алакъалу маса суалриз жавабар жагъурунин мураддалди чун райондин образованидин управленидин начальник Гьуьсейн Раббидинович Шихбабаевахъ (шикилда) галаз гуьруьшмиш хьана.

- Гьуьсейн Раббидинович, сифтедай чаз вуна алатай кIелунин йисан нетижайрикай лагьанайтIа кIанзавай.

- Санлай къачурла, алатай кIелунин йис писди хьанач. Чи хейлин муаллимар намуслу зегьметдай лайихлу тIварариз, Президентдин грантриз лайихлу хьана, гзаф кIелзавайбуру Вирироссиядин, международный ва республикадин олимпиадайра, конкурсра кIвенкIвечи чкаяр кьуна.

Гьелбетда, райондин образованидин хилез къимет гузвай асул чешмейрикай сад Государстводин сад тир экзаменар вахкунин нетижаяр я. Алатай кIелунин йисуз 11-класс 255 выпускникди акьалтIарна. Абурукай ЕГЭ 213 касди вахкана, аттестатар вахчуна, 19 выпускник «За особые успехи в учебе» медалриз лайихлу хьана. Амайбуру зулухъай экзаменар вахкун хъийида.

Алатай кIелунин йисуз 9-классар 607 аялди акьаалтIарна.

Чи нетижайрикай рахадайла, къейд ийиз кIанзава хьи, чи выпускникар уьлкведин ва республикадин ВУЗ-рик экечIзава. ИкI, алай вахтунда райондай 80-далай виниз гадайрини рушари Россиядин кесерлу, уьлкведин «Виридалаййни хъсан 100 ВУЗ» сиягьда гьатнаввай университетра, академийра, институтра кIелзава.

Алай гатун каникулрин вахтунда Цмуррин инновациядин, Радим Халикьован тIварунихъ галай Кьулан СтIалрин ва Абдул Саидован тIварунихъ галай Эминхуьруьн юкьван школайра гатун лагерар ачухна, анра 600-далай виниз кIелзавайбуру ял яна, чпин сагъламвал мягькемарна. Лагерри хъсандиз кIвалахна, и кардилай райондин Кьил Саид Темирханов ва чун гзаф рази я.

Гележегда чна районда лагеррин кьадар артухарда.

- Эхиримжи йисара 9-классар акьалтIарай хеййлин аялар, ЕГЭ-дихъай кичI аваз ва я маса себебралди, 10-11-классриз хуьквезвач. И кардиз вуна гьихьтин къимет гузва?

- Дуьз суал я. 9-класс куьтягьайбур колледжрик ва юкьван пешекарвилин кIелдай маса чкайрик экечIзава, имни пис кар я лугьуз жедач. Мадни, и кар фикирда кьуна, чахъ районда 25 касди кIелдай аграрный колледждин филиал ва райондин 4 школада агроклассар ачухдай фикир ава. Имни а кардихъ галаз алакъалу я хьи, районда АПК-дин хиле инвестицийрин проектар ва госпрограммаяр уьмуьрдиз кечирмишзава, ххуьруьн майишатдин чIехи карханаяр (ООО-яр) тешкилнава. Абуруз алай аямдин шартIара, къайдада кIвалахдай хуьруьн майишатдин пешекарар герек я.

- ЦIийи кIелунин йис башламиш жедалди са акьван гзаф вахт амач. 1-классдиз къведай аялрин кьадар тамамдиз чириз хьанвани? Мадни, сифте классдиз хьи яшара авай аялар кьабулзава?

- Федеральный къанунрихъ галаз кьадайвал, 1-классдиз чпин яшар 6 йисни зур хьанвай аялар кьабулда. Икьван чIавалди чпин аялар школадиз кьабулунин патахъай диде-бубайрилай 460 арза атанва. Мадни, эгер аялдихъ сифтегьан чирвилер аватIа, 1-классдиз ругуд йис хьанвай аялар кьабулдай ихтиярни ава. Ихьтин къарар махсус комиссияди кьабулда. Санлайй къачурла, Чирвилерин юкъуз чна 1-классдиз 500-далай тIимил тушиз аялар атун гуьзетзава. Диде-бубайрихъ галаз гъавурда тунин кIвалах тухванва, и кар давамни ийизва.

Лагьана кIанда, сифтегьан классдиз къвезвай аялрин кьадар районда йисандавай-суз тIимил жезва. ИкI, алатай кIелунин йисуз 1-классра 670 аял авай. ТIимил хьун райондай жегьил хизанар патарал финихъ галаз алакъалу я.

- Гьуьсейн Раббидинович, гила чун асул суалдал къвен: Чи школаяр цIийи кIелдай йисаз гьазур яни?

- Санлай къачурла, завай и суалдиз «эхь» лагьана жаваб гуз жеда. Са бязи школайра ремонтрин кIвалахар акьалтIарунин, территорияр дуьзмишунин ва маса рекьерай хъувуна кIанзавай куьлуь-шуьлуьяр амазма. Абур 25-августдалди акьалтIарда.

Агъа-СтIалрин, ЦIийи поселокдин ва КIварчагърин юкьван школайра «Модернизация школьных систем образования» государстводин программадин сергьятра аваз капитальный ремонтрин кIвалахар кьиле тухвана. Амай юкьван школайриз ремонтрин кIвалахар тамамаруниз 15000-20000 манат пулар ахъайна. Анрани ремонтрин кIвалахар вахтунда кьилиз акъудна.

Герейханован 2-нумрадин юкьван школадин кьве мертебадин дараматни эцигна саки акьалтIарнава. Алай вахтунда ана дуьзмишунин, тадаракламишунин ва гьаятар къайдадиз гъунин кIвалахар кьиле тухузва.

Агъа-СтIал Къазмайрал «Комплексное развитие сельских территорий» программадай 400 кIелзавайдаз чкаяр авай, санлай вичи 22047,5 квадратный метр майдан кьунвай пуд мертебадин школадин цIийи дарамат эцигна, анаг алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай тадаракралди, герек вири шейэралди таъмин я. ЦIийи школадикай рахадайла, къейд ийиз кIанзава хьи, школадин проектдинни сметадин документриз баркаллу районэгьли, меценат Салман Бабаева саки 5 миллион манат пул гана.

Чирвилерин юкъуз Агъа-СтIал Къазмайрин юкьван школа шад гьалара ачухда, ада аялар кьабулда.

Школаяр цIийи кIелунин йисаз гьазур хьуникай рахадайла, къейд ийиз кIанзава хьи, и месэла Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликован, Гьукуматдин, образованидин ва илимдин министерстводин, Сулейман-Стальский райондин Кьил Саид Темирханован кьетIен, гьар йикъан гуьзчивилик хьана. Кьилди къачуртIа, ДР-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман Абдулмуталибов, гьукуматдин векилар галаз ва вич кьилди, образованидин ва илимдин министрдин заместителар, отделрин руководителар са шумудра райондиз атана, райондин Кьил Саид Темирхановахъ ва райадминистрациядин жавабдар пешекаррихъ галаз ремонтар тухузвай ва эцигзавай школайриз фена, и крара абуруз куьмекар гана.

Школайрин материально-технический база мягькемарунин рекьяйни еке кIвалах тухвана. Кьилди къачуртIа, эхиримжи 3 йисан къене школайриз компьютеррин 150 комплект хкана.

Школаяр гьазур хьуникай рахадайла, Эминхуьре, Алкьвадрал, Алидхуьрел, Агъа-СтIалдал, Кьасумхуьрел, Вини-СтIалдал, Кьулан СтIалдал, Цмурдал, Герейханован хуьре алай аямдин кьвед-пуд мертебадин школайрин дараматар авайди къейд ийиз кIанзава.

- Гьа са вахтунда, Гьуьсейн муаллим, районда са шумуд школа чкIидай гьалда ава, хейлин дараматрин ишлемишунин вахт алатнава. Гьа школайрин гележег гьихьтинди жеда?

- Гьахълу суал я. Гуьнепатан саки вири хуьрера, Сийида, Сардархуьре, ДаркIуш-Къазмайрал, Качалхуьре, КIахцугъа ва маса хуьрера школаяр куьгьне дараматра, Ичина кирида кьунвай кIвале кардик ква. Абуру алай аямдин истемишунриз жаваб гуникай гьич рахунни герек къвезвач.

Лагьана кIанда, республикадин руководстводин, меценатрин куьмекни галаз райондин гьакимар цIийи школаяр эцигунин, гьа авайбур къайдадик кваз хуьнин къайгъуйрра ава. ИкI, райондиз ДР-дин Кьил Сергей Меликов атайла, СВО-да телеф хьайи Марат Гьажибалаеван дах Мугъул Гьажибалаева адавай Зизикрин хуьре школадин цIийи дарамат эцигунин карда куьмек гун тIалабнай. И месэла региондин Кьилин гуьзчивилик ква. Зизика аялрин бахчани галай цIийи школадин дарамат эцигун патал проектдинни-сметадин документар гьазурнава. Ана мукьвал тир вахтара алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай цIийи школа жеда.

Бутхуьрени аялрин бахчани галаз 60 аялдиз чкаяр авай цIийи школа эцигунин везифаяр меценатди вичин хивез къачунва.

И йикъара райондиз атай ДР-дин образованидин ва илимдин министрдин заместитель Халид Нурмегьамедов ва са шумуд кас кьилин пешекарар райондин хуьрера кардик квай куьгьне школайриз фена, анрин гьалар ахтармишна. Яни и месэлани региондин Гьукуматдин ва райондин руководстводин кьетIен гуьзчивилик ква. Гележегда гьа хуьрерани цIийи школаяр жеда.

Районда тIимил кьадар аялар авай школаярни ава. ИкI, Ичинрин школада 35 аялди кIелзава. 3-5 кIелзавай аялар авай школаярни тада.

Мадни, Цмурдал 100 аялдиз чка авай школа-интернат ачухдай фикирни ава.

- Гьуьсейн Раббидинович, чаз малум тирвал, эхиримжи йисара кIелзавайбур ктабралди таъминарунин месэла регьятди я лугьуз жедач. ЦIийи кIелунин йисуз райондин школьникар ктабралди тамамвилелди таъминариз жедани?

- Чи фикирдалди, алукIзавай йисуз кIелзавайбуруз учебникрин паатахъай кьитвал хьун лазим туш. Чи управлениди Дагъустандин образованидин ва илимдин министерстводиз герек ва лазим кьадар ктабрин патахъай заявкаяр ганва. Хканвай ктабарни ава. Бес тежезвайбур хкин хъийида, ахпа чна абур школайрив вахкуда.

Лагьана кIанда, ктабар сифте нубатда гзаф аялар авай, тIимил таъмин тир, СВО-дин иштиракчийрин хизанрай тир, гьакIни кьилел диде буба аламачир аялриз гуда.

Зун кIевелай инанмиш я хьи, республикадин руководстводин, райондин Кьил Саид Темирханован куьмекни галаз, чна цIийи кIелунин йис лайихлудаказ къарщиламишда ва ам гьар са рекьяй агалкьунар аваз акьалтIарни ийида.

Суьгьбет авурди Хазран Кьасумов я